Ergenlik dönemindeki çocuğa sorumluluk vermek ve sınır koymak, onun hem duygusal hem sosyal gelişimi açısından önemlidir.
Ergenlik döneminde çocuğunuza neler için izin vereceğinizi belirlemeniz gerekir. Eve kaçta gelinecek, kaç yaşından itibaren akşam dışarıya çıkmasına izin verilecek, ödevlerini yapmasını nasıl sağlayabilirsiniz, bilgisayar ve televizyon saat kaçta kapatılmalı ve benzeri konularda kurallarınızın olması özellikle bu dönemde çok önemlidir.
Kurallar ve sınırlar çocukların yaşlarına, olgunluklarına, kişilik özelliklerine ve koşullara göre belirlenmelidir. Bütün çocuklar aynı değildir. Biri için işleyen bir kural diğeri için uygun olmayabilir. Ergen bir genç gece dışarıya çıkmasına izin verilmesini çok önemserken, bir diğeri için ne giyineceğine müdahale edilmemesi önemli olabilir. Çocuklarınızı dinlemeniz, onların ihtiyaçlarına kulak vermeniz gelişimleri süresince değişik aşamalarda doğru kararlar almanıza ve kurallar koymanıza yardımcı olacaktır.
Kuralları belirlerken dikkat edilmesi gereken önemli iki unsur vardır. Biri anne ve babanın hem fikir olması ve aralarında tutarlılık sağlamaları, ikincisi ise konulan kuralda net ve kararlı olunmasıdır. Anne ve babanın farklı fikirde olması çocuğun kuralın çok da geçerli olmadığı izlenimine kapılmasına ve kuralın değiştirilmesi ile ilgili direnmesine neden olabilir. Koyduğunuz kuralda net olmanız ve aldığınız kararlara sadık kalmanız kuralların önemini gösterir. Çocuğunuz kuralları delmek için oldukça ısrarcı olabilir. Aile danışmalığı yaptığım pek çok ebeveyn ‘‘o kadar çok ısrar etti, o kadar çok direndi ki izin vermek zorunda kaldık’’ cümlesini kullanır ancak bu durum çocuğa ‘‘eğer ısrarcı olup çok üstümüze gelirsen dayanamaz izin veririz.’’ mesajını iletir. Şu durumda kural koymanızın bir anlamı kalmaz.
Çocuğunuzun kaç yaşında dışarıyla çıkmasının, akşam kaçta dönmesi gerektiğinin uygun olduğuna, nerelere gidebileceğine, koşullara ve çocuğunuzun olgunluk düzeyine göre siz karar vereceksiniz. Bütün kuralların çok net olması mümkün değildir, bazı kurallar çok net konulmalı ancak bazıları koşullara göre değiştirilebilir olmalıdır. Örneğin; çocuğunuzun eve geliş saati ile ilgili kurallar, nerede olduğu ve bir sonraki gün ne yapacağıyla bağlantılıdır. Çocuğunuzun tatil günlerinde ya da hafta sonları aynı saatte eve gelmemeleri ve geç uyumaları normaldir.
Çocuklara izin vermek aynı zamanda onu sorumluluk da vermektir. Verdiğiniz izinler ona sorumluluk alanı yaratır. Örneğin; çocuğunuzun dışarıya çıkması, toplu taşıma araçlarını kullanması, para hesabını yapması sorumluluk duygusunun gelişmesini sağlar. Ergenlik dönemindeki bir çocuğun tek sorumluluğu ders çalışmak değildir. Ona ev içinde de sorumluklar verin; odasını toplamak, masanın kurulmasına yardımcı olmak, hafta sonları gazete almak gibi görevleri ona verebilirsiniz. Görevini yerine getirmediğinde işi onun yerine yapmak öğretici olmaz. Örneğin; odası çok dağınık olduğu için giyinmek istediği kazağı bulamadığında onun yerine siz aramayın.
Ergenlik çağına girmiş olan çocuğunuzun bütün sorumluluklarını almak onun yetişkin hayatında her zaman size ihtiyaç duymasına neden olacaktır. Size olan sonsuz güveni kendine güvenmesini engeller. Yetişkin çağına gelene kadar yaşının gerektirdiği sorumluluklarını almamış olan bir kişi karar vermekte zorlanır, alacağı kararların doğru ya da yanlış olduğuna emin olamaz, o yüzden kararları şuana kadar kendisi için almış kişiye bağımlı hale gelir. Bu bağımlılık bağlılıktan farklıdır. Bağımlılık kişinin birey olarak özgürleşmesine ve bireyselleşmesine izin vermez. Çocuğu kendi kendine yetebilecek bir birey olarak yetiştirmek ebeveyn olmanın en büyük sorumluluklarındandır.
Çocuğun önüne çıkan her engeli onun yerine siz kaldırırsanız onun zorluklarla mücadele etme becerisini geliştirmesine fırsat vermemiş olursunuz. Yapılması gereken onlara toplum içinde nasıl ayakta kalabileceklerini öğretmektir.
Kendi giysisini seçmesine izin verilmeyen, arkadaşlık ilişkileri eleştirilen ve müdahale edilen, hangi sporu yapacağını ve ilgi alanlarını seçmesine fırsat verilmeyen kişiler mutsuz ve öfkeli bir ergenlik dönemi geçirirler. Bu kadar katı kurallar koymak onun kişisel gelişimi için engelleyici olur. Çocuğunuzdan sık sık ‘‘hiç bir şeye izin vermiyorsun, her şeyime karışıyorsun!’’ cümlesini duyuyorsanız, davranışlarınızı gözden geçirmeniz faydalı olacaktır.
Kendilerine güvenen ve sorumluluk sahibi bireyler yetiştirmek için sosyal becerilerini destekleyin, arkadaşlık ilişkilerini geliştirmesine fırsat tanıyın. Onları başarılarından dolayı övün, oldukları gibi kabul edin, yaptıklarına değer verdiğinizi gösterin.
Çocuğunuzun, deneyimleyerek öğrenmesine izin vermeniz onun doğruyu yanlışı hata yaparak öğrenmesine, eksiklerini ve kendi doğrularını belirleyerek yetişkinliğe geçmesine olanak sağlar. Ortada çok riskli bir durum yoksa, onların da hayatları ile ilgili seçimler yapmasına, karar vermesine fırsat verin ve tercihlerine güvenmeye çalışın. Davranışlarını yorumlamayı ve sonuçlarına katlanmalarını öğretin.
Uzman Klinik Psikolog
Romina Kuyumcuoğlu